The Kindergarten Teacher (VS, 2018, Sara Colangelo)

Fragment uit 'The Kindergarten Teacher', afbeelding NRC

Omdat ik mijn kersverse criteria voor de literaire film nog een beetje aan het toetsen ben, ontkom ik er - in dit prille stadium van mijn filmrubriek - niet aan om de 'typisch literaire' films voorrang te geven.
The Kindergarten Teacher (kortweg TKT) is er weer zo één...
De film blijkt een remake van een gelijknamige film uit 2014. 
De eerdere film (van regisseur Nadav Lapid) ken ik niet, maar de nieuwe versie is prachtig.

Waaróm is TKT zo'n typisch literaire film?
Daar valt veel over te zeggen.
Omdat mijn vorige beschouwingen over films waar eveneens 'veel over te zeggen was'  (The Children Act, Dogman) qua lengte gierend uit de hand liepen ga ik deze keer meteen dóór naar de 11 kenmerken van de literaire film:

11 kenmerken van de literaire film

TKT lijkt het vooral te moeten hebben van 2, 3, 5 en 7. 
Hieronder de toelichting:

1. Er is (soms) achtergrondmuziek. Niks op aan te merken, maar voor de 'literaire' film een minpuntje (-1).
2. 'Naakt acteerspel', psychologische diepgang. Dat is mild uitgedrukt! De hoofdrolspeelster (Maggie Gyllenhaal) deinst er niet voor terug om een gefrustreerde en uiteindelijk zelfs obsessieve vrouw neer te zetten. Tegelijkertijd is haar strijd vermoedelijk voor veel mensen - in ieder geval voor mij - invoelbaar. Ooit waren zij en haar man halve hippies, met een voorkeur voor 'zachte waarden' als kunst, wereldvrede, enzovoort. Haar vriendelijke en zorgzame echtgenoot lijkt nog altijd veel van zijn vrouw te houden, maar is te dik en nu niet bepaald moeders mooiste. Zoon Josh kiest - nota bene - vrijwillig voor het leger. De dochter is opstandig en ongeïnteresseerd. Beide kinderen interesseren zich vooral voor hun telefoon en 'lezen' niet. Maar de als kleuterleidster werkzame moeder kan desondanks haar jeugddromen niet loslaten - op zichzelf een sympathieke eigenschap - en gaat op een cursus poëzie, waar ze helaas geen uitblinker blijkt. Haar frustraties, zelftwijfel, ambivalentie en obsessiviteit - geen gemakkelijke emoties! - worden subtiel en overtuigend verbeeld. De acteerprestaties van het jongetje - 5,5 jaar in de film - zijn nóg beter. Het bijten op de lip, de oogopslag, de correcte halstarrigheid en de dubbele agenda: je zou zomaar geloven dat het hier werkelijk om een wonderkind gaat.
3. Doorbreken vanzelfsprekendheden. Ook wel: het opschorten van het oordeel. Is dit werkelijk een 'onsympathieke' vrouwenrol, zoals De Volkskrant schrijft? Romanschrijvers oordelen niet zo snel! Het is voor de kijker lastig om te beoordelen of deze vrouw in de eerste plaats 'vasthoudt aan haar idealen' of vooral gefrustreerd is over haar middelmatigheid en/of relatief gemarginaliseerde leven(tje). Het eerste is sympathiek, het tweede taboe. De bij de kijker opkomende twijfel over de aard van haar frustratie(s) lijkt dan ook bewust gezaaid door de regisseur. Lisa heeft een aardige man, een baan, en normaal functionerende kinderen. Ze is heel gewoon, zoals de meesten van ons. Is het te prijzen dat zij zich niet neerlegt bij bepaalde 'feiten' en het kind probeert te 'redden' voor een - in haar ogen, maar wie zou haar durven tegenspreken? - verknipte wereld? Het kind is niet van haarzelf, en haar methode is ongeoorloofd - ook de vijfjarige beseft, ondanks zijn band met haar, dat hij wordt ontvoerd - maar zij lijkt, desondanks, een punt te hebben. De gedichten van het jongetje zijn beslist ongewoon, maar de maatschappij heeft vrijwel uitsluitend interesse in 'harde' waarden (valuta). 
4. De film is beslist maatschappijkritisch. Hoewel een oppervlakkige beschouwer de kleuterleidster zou kunnen wegzetten als de typische gefrustreerde vrouw in de buitenwijk - Emma Bovary! - en haar ambities als kleinsteeds, lijkt haar interesse voor 'het hogere in het leven' tamelijk oprecht. In vergelijking deze kleuterleidster is Emma - 'Madame Bovary, c'est moi', aldus Flaubert - een koopzieke nuf! Maar Lisa's poëzie-docent is meedogenloos, zodra hij ontdekt dat zij de gedichten - aanleiding voor zijn erotische belangstelling voor haar - niet zelf schreef. Dat lijkt onrechtvaardig, want het was haar er niet om te doen hem te verleiden. Ze gaat immers niet of nauwelijks op zijn avances in. Het gaat haar duidelijk om het kind, en vooral om zijn - in haar ogen unieke - talent. Als we eerlijk zijn wéten we dat zij gelijk zal krijgen met haar vermoeden dat er voor de bijzondere gave van dit overduidelijk begaafde jongetje niet veel terecht zal komen in deze wereld. Laat staan in de Verenigde Staten! 
5. Het slot, waarin het kleine jongetje - eenzaam op de achterbank van een politiewagen - mompelt 'I have a poem', spreekt boekdelen. Als kijker weten we dat de agenten - 'je krijgt zo een ijsje' - geen interesse zullen hebben voor zijn gedicht. Zijn vader, die iets lucratievers in gedachten heeft voor zijn zoon dan een loopbaan als dichter, evenmin. Veroordeelden we kort daarvoor nog de kleuterleidster, die het jongetje... tja, ontvoerde, nu vragen we ons onwillekeurig af of ze tóch een punt had... Want er ís niet veel plek in deze wereld voor een dichter. Hoe zal het aflopen met dit bijzondere jongetje? (we weten het, hij werd later de regisseur van de eerste versie van deze film...)
6. Bijzonder traag is de film niet, al krijgen alle gebeurtenissen de tijd die ze nodig hebben. Maar volgens mijn eigen criteria toch een punt eraf (-1).
7. Na het zien van TKT zijn er meer vragen dan antwoorden. Met andere woorden: de film is voor meerdere uitleg vatbaar, gelaagd. De film is vooral confronterend, juist omdat veel dingen niet duidelijk worden. Is het kind werkelijk een wonderkind? Kan een begaafd maar 'miskend' opgroeien tot een middelmatige volwassene? Voor mij zijn dit helaas interessante vragen: van vergelijkbare (middelbare) leeftijd en, eveneens, met een levendige herinnering aan grote (jeugd)dromen waarvan vooralsnog niet veel terecht gekomen is. Ook bij mij lopen idealisme en puur persoonlijke frustratie op een irritante en ook voor mezelf niet altijd even duidelijke manier door elkaar heen. Ben ik vooral zo 'boos' op de wereld omdat ik mijn eigen ambities onvoldoende heb kunnen realiseren? Zou ik minder gefrustreerd zijn over alle misstanden - samen te vatten als: 'alles van waarde is weerloos' - als ik persoonlijk succesvol was geweest? Ongetwijfeld! Maar mijn gefrustreerde ego is toch beslist niet de énige reden van mijn zorgen over de verwoesting van het milieu en/of de toenemende ongelijkheid. Voordeel van de twijfel, waarmee het oordeel - geheel volgens de 'literaire' traditie - wordt opgeschort...
8. Er is geen voice-over. De beelden zijn mooi en hier en daar zelfs opvallend expressief, zoals te zien is op de afgebeelde foto, waarbij de veel grotere juf zo diep door de knieën gaat dat zij letterlijk 'opkijkt' tegen het 'wonderkind'...
9. TKT is weinig commercieel, zeker voor een Amerikaanse film. Geen 'sex, drugs & rock 'n roll' dus. Het is een ogenschijnlijk stille, alledaagse film, een 'klein' verhaal.
10. Er lijkt een diepgevoelde noodzaak voor het maken van deze film. Het eerste fragment toont hoe 'kneuterig' de kleuterjuf bezig is, in haar eigen klaslokaal. Zij is een goede en betrokken kleuterleidster, en lijkt haar kleintjes met een bovengemiddelde liefde en belangstelling te benaderen. Heel langzaam verandert echter de sfeer. Ineens lijkt er iets onheilspellends in de lucht te hangen. Zelfs de dreiging van seksueel misbruik wordt gesuggereerd - samen in de wc, blik in de douche - maar de spanning blijkt uiteindelijk van heel andere aard. In een vlaag van verstandsverbijstering ontvoert Lisa het kind. Vervolgens fluistert ze het kind hoogstpersoonlijk het nummer van de politie in, zodra ze zich realiseert dat het kind zelf 'niet gered wil worden'. Hoewel behoorlijk de weg kwijt, lijkt ze dus tot het laatst 'te goeder trouw'. Het verhaal gaat dat de regisseur van de eerste versie uit 2014 de gedichten van het jongetje zelf geschreven heeft, op zijn vijfde jaar... Vermoedelijk komt hier die 'diepgevoelde noodzaak' vandaan: hier 'moest' iets mee. 
11. Hoewel de film tamelijk gewoon en alledaags lijkt, is er iets taboe-doorbrekends aan. TKT 'schuurt', om het maar eens modern te zeggen. Diverse keren dacht ik: 'Oei, daar herken ik toch wel veel van mezelf'. Helaas was die herkenning niet onverdeeld prettig. Door dit taboe-doorbrekende aspect - vergelijkbaar met films als Doubt, The Children Act - is de film het absolute tegendeel van een volgens een vast scenario gemaakte kaskraker.

Maakt samen 11 - 2 = 9 punten.