Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR) 2019: Lost in Transition

Het Architectuur Film Festival te Rotterdam is een feest.

Twee hele dagen (weekend) en drie avonden worden er in vier zalen van LantarenVenster te Rotterdam films vertoond, debatten gevoerd, workshops en inleidende praatjes gehouden.

Het festival gaat over architectuur, stedenbouw en landschap, maar ook over de energietransitie, over ongelijkheid, sociologie, mondialisering en gentrification.

'Lost in transition' was dit jaar het centrale thema, en dat werd breed opgevat.

Hoe verhoudt dit festival zich tot 'de literaire film'?

Helaas heb ik natuurlijk maar een fractie kunnen zien van het aanbod.

Soms draaiden er drie interessante films tegelijkertijd!

Niet alle films scoren even hoog op de 'elf kenmerken', maar veel toch wel.

Vooral op het vlak van maatschappijkritiek, het oproepen van vragen en 'diepgevoelde noodzaak' was er niets te klagen.

Zelf vond ik vooral de relatie tussen architectuur/stedenbouw en andere disciplines (ecologie, sociologie) interessant.

Evenals twee jaar geleden, met het al even interessante thema 'City for sale', ging het om een interdisciplinair festival.

Bouwen is één ding, maar alle neuzen dezelfde kant opkrijgen vóórdat het zover is, is natuurlijk iets anders.

En wat is - moreel, ethisch gezien - de goede kant? 

Is daar misschien iets over te zeggen?

Zo lijkt het soms beter (ethischer) om niet te bouwen, dan wel. 

Zoals in het geval van de geplande muur tussen de Verenigde Staten en Mexico.

Maar ook als het gaat over het milieu (stikstof, landschap, enzovoort).

Over stikstof-uitstoot ging het op dit festival niet, maar verder was het blikveld zeer breed.

De beste film die ik zelf heb gezien was zonder twijfel 'Anthropocene', over de immense invloed van de (Westerse) mens op de nieuwst gevormde geologische laag van onze planeet. 

Vermoedelijk heb ik mijn films nogal eens op milieu-gerelateerde thema's geselecteerd.

'Soyalism' - wat komt er kijken bij de productie van varkensvlees? - ligt een beetje in dezelfde lijn als Anthropocene, evenals 'The river and the wall', over de ecologische schade die de geplande muur tussen de VS en Mexico zal aanrichten in het Rio Grande-gebied.

In 'Patrimonio' staat een Mexicaans vissersdorp centraal dat zich verzet tegen de komst van een allesverslindend resort.

Het ongelooflijke gebeurt: na een jarenlange strijd wint het dorp.

Het massatoerisme kan natuurlijk niet ontbreken op een festival over de transformatie van stad en land.

'Alis Ubbo' is een vermakelijk portret van een sympathieke tuktukdriver uit Lissabon, die zijn klanten met milde ironie door zijn geplaagde stad rondleidt.

De voor deze chauffeurs speciaal in het leven geroepen radiozender vormt de rode draad in de film, de enorme cruise-schepen de achtergrond.

Wat doen die mensen eigenlijk op zo'n cruise?

De kostelijke voorfilm 'All inclusive' is een kurkdroge observatie van de tijdsbesteding op hedendaagse cruise-schepen.

In 'The sky commodified' - over mega-telescopen in Chili - worden vraagtekens geplaatst bij de impact van de nieuwbouw op de omgeving.

Heiligt het doel - sterren kijken? - in dit geval de middelen?

Interessant in de laatste film is de symbiotische relatie tussen astronomie en digitalisering. 

De nieuwste generatie telescopen speurt 24/7 de hemel af en verzamelt onophoudelijk data, die natuurlijk ergens moeten worden opgeslagen.

In plaats van zelf actief de hemel af te speuren kopen astronomen specifieke data op.

Een en ander is ongetwijfeld heel efficiënt, maar de romantiek lijkt er wel een beetje af.

Voor mijn dochter was het grote aandeel van programmeren in ieder geval reden genoeg om bij nader inzien geen sterrenkunde te gaan studeren.

En wat zijn de gevolgen voor de omgeving van het (energie)netwerk dat nodig is deze telescopen te faciliteren?

In de korte film 'Earthrise', voorafgaande aan deze film vertoond,  staat een foto van de aarde centraal. 

Die foto lijkt inmiddels actueler dan ooit. 

Drie astronauten vertellen over hun vlucht met de Apollo 8.

De centrale missie was het in beeld brengen van het oppervlak van de maan. 

Maar die maan begon de mannen al snel te vervelen.

Grote kraters, kleine kraters en grijs stof, heel veel stof: dat was het wel zo'n beetje.

Hoewel de mannen geen opdracht hadden om kiekjes van onze planeet te schieten, voelde dit voor henzelf als een belangrijke missie.

De marmeren blauwheid van de aarde raakte hen diep, evenals de relatieve kleinheid en kwetsbaarheid. 

Grenzen bestaan bovendien niet, vanuit de ruimte.

Vermoedelijk zal zelfs de muur van Trump niet zichtbaar zijn.

De boodschap is duidelijk: wie de aarde vanuit de ruimte heeft gezien, is niet meer dezelfde, kán niet meer dezelfde zijn.

Deze film is als het ware de kers op de taart van de eerdergenoemde films.

Zuinig moeten we zijn, héél zuinig, op deze unieke blauw marmeren bol, die zoveel leven en diversiteit herbergt.

Tot slot waren er enkele zeer komische films, zoals het eerdergenoemde 'all inclusive'.

Verder was er bijvoorbeeld 'Tungrus', waarin een haan een Indiaas huishouden op stelten zet.

Monografieën over architecten maken elk jaar deel uit van het festival.

Veel heb ik er niet gezien, maar de aardigste was 'Sunnyside', over de hoogbejaarde architect Daniël Liebermann die de laatste jaren een teruggetrokken leven leidde in een zelfgebouwd onderkomen in het bos.

Van Marie Kondo heeft hij nooit gehoord, wat - in deze tijd - verfrissend is: 'ik lijd aan horror vacuüm, al deze spullen zeggen mij iets' (vrij vertaald en onthouden). 

Liebermanns opmerkingen over het verlies van dromen en creativiteit zijn prikkelend, en lijken helaas niet helemaal onwaar.

Laat de jongste generatie zich dit zomaar zeggen?

Alles bij elkaar haal ik uit dit festival vooral een pleidooi voor wildheid. 

Het bos is, net als in de sprookjes, nog altijd de plek waar het echt gebeurt: een onuitputtelijke bron van leven en mysterie.

Anders gezegd: wij mensen kunnen en mogen niet alles ontwerpen, controleren en beheersen.

We zullen moeten werken mét de natuur, in plaats van ertegen, mét de inheemse bevolking, mét ons erfgoed.

Loslaten dus, ofwel 'ruimte maken en ruimte laten', zoals Herman Hertzberger dit zo mooi kan zeggen.

Mét behoud van onze unieke, blauw-marmeren planeet.

Gezien, AFFR 2019

• Luc Durand leaving Delhi +++ (Canada, 2019, Etienne Desrosiers. Documentaire over architect die teruggaat naar India, waar hij enkele jaren veel gebouwd heeft. Mooie beelden, man zelf niet veel te vertellen)
• Patrimonio ++++ (VS, 2018, Lisa Jackson, Sarah Teale. Verzet dorpelingen tegen resort. Strijd van jaren, inclusief detentie van de leider van de groep. Maar het dorp wint!)
• The River and the Wall ++++ (Mexico, 2019, Ben Masters. Vijf mensen - ecologen, voormalige illegale immigranten - maken een fiets/kano/paardrij-reis lang de geplande muur; nadruk op ecologische schade voor de natuurreservaten langs Rio Grande)
• It's going to be beautiful +++ (VS, Luis Gutierrez Ariaz, John Henry Theisen, Short film. Verschillende prototypes van de muur worden uitgetest)
• Soyalism ++++ (Italië, 2018, Enrico Parenti/Stefano Liberti. Alles wat komt kijken bij varkensvlees, met de nadruk op de soya)
• Tungrus ++++ (Korte film, India, 2018, Rishi Shandna. Grappig en droog, over een Indiase familie die een haan als huisdier houdt)
• Alis Ubbo ++++ (Portugal, 2018, Paolo Abreu. Tuktukdriver in Istanbul. Leuke vent met gevoel voor humor, die zijn eigen draai geeft aan het rondleiden van toeristen en Lissabon zat begint te worden. Rode draad: radio voor de tuktuk als achtergrond)
• All inclusive ++++ (Korte film, Zwitserland, 2018, Corina Schwingruber Illic. Wat doen mensen op zo'n cruise? Ze worden vermaakt. En hoe! Amusement gefilmd, verder niets. Dolkomisch.)
• Divided City by Guardian Cities ++++ (Drie korte films, UK, 2019. Met inleiding door de makers, twee bevlogen journalisten. Centraal enkele bewoners. 1e film: muur Cyprus. 2e film: twee munteenheden te Cuba. 3e film: Melilla, de Spaanse enclave aan de Marokkaanse kust. Zeer informatief)
• The Sky Commodified ++++ (Chili/VS, 2019, Francisco Lobo/Romea Muryn. Inleiding Govert Schilling. Wat betekenen de telescopen voor het gebied, de natuur, de inheemse bevolking? Interessant: sterrenkunde 2.0, telescopen observeren permanent en slaan alles op in enorme databases. Het daarvoor gebouwde netwerk kan weer voor andere doeleinden worden gebruikt. Romantiek van het zelf observeren is er wel af. Wat kost de opslag van al die data aan energie?)
• Earthrise ++++ (VS, Emmanual Vaughan Lee. Oude fragmenten waarin drie astronauten van Apollo 8 vertellen over hun nieuwe inzichten over onze planeet, die voorlopig veel boeiender is dan alles wat we elders observeren. De maan, die heel precies gedocumenteerd moest worden, bleek stomvervelend, maar de foto van de aarde werd de meeste verspreide foto ever)
• I am Gentrification +++ (Zwitserland, 2017, Thomas Haemmerli. Interessant, maar ook irritant. Maker (te?) sterk aanwezig. Grafische vormgeving leuk en flitsend, met grote gekleurde letters.)
• Dawson City: frozen time ++++ (VS, 2016, Bill Morrison. Grote verrassing: oude nitraatfilms gevonden onder voormalig zwembad in mijnwerkersstadje in het noorden van Canada. Veel stomme films die verloren waren gewaand, gevonden aan het eind van een distributielijn. Zelfs films uit 19e eeuw, verder veel van eerste decennia 20e eeuw.)
• Athropocene: the human epoch +++++ (Canada, 2018, Jennifer Baichwal en anderen. Zaal 1 volledig uitverkocht, gelukkig maar. Wat moet ik er verder over zeggen zonder misantroop te lijken? Deze film voor elke acht uur journaal vertonen ;-) Ingeleid door een korte film over een door windmolens gedomineerd Italiaans landschap.
• Sunnyside ++++ (België, 2017, Frederik Carbon. Lichtvoetige en onderhoudende film over twee oude mafketels, een architect en een muzikant, in een bos. Memorabel: de opmerkingen van de architect over creativiteit, het najagen van een droom, leven zonder digitale middelen en voortdurende afleiding; verder over hoarding, 'horror vacuum'. Nu eens een keer geen dwangmatige minimalist!)