Race-én-zie?!

Waarom een glaasje NA de film?

Een recensie dient toch vooral een om weloverwogen keuze te kunnen maken uit het enorme aanbod aan films?

Inderdaad, gewoonlijk wel.

Race en zie(!) zou in feite een beter woord zijn voor de gebruikelijke recensie (mits positief).

Eigenlijk is een recensie vaak zowel wegwijzer als (anti-)reclame. 

Dat is jammer.
Bijvoorbeeld omdat vijf sterren in één van de kwaliteitskranten nogal eens betrekking hebben op een door filmkenners alom gewaardeerde (technische!) virtuositeit.
Zo kan 'knap gemaakt' (interessant 'geciteerd') soms een gebrek aan wezenlijker kenmerken als psychologische diepgang of innerlijke noodzaak verbergen.
Maar een 'professionele' - lees: precies volgens de algemeen aanvaarde 'regelen der kunst' gemaakte - film die desondanks nergens over gaat kan mij persoonlijk gestolen worden.

Mijn advies: laat u verrassen.
Een goed filmtheater - 'filmhuis' - of het predicaat 'arthouse film' is alvast een garantie op een bepaalde minimum-kwaliteit.
Wie weliswaar erg kritisch is, maar niet beschikt over voldoende tijd of geld voor het gehele filmaanbod, kan bijvoorbeeld selecteren op favoriete acteurs of nominaties voor belangrijke filmfestivals, zoals Cannes.
Verder volstaat enige korte informatie over het onderwerp.
Bijvoorbeeld over thematiek, regisseur, land van herkomst of andere speciaal voor u relevante bijzonderheden. 
Mijn eigen ervaring is dat een positief advies van bepaalde mensen, van wie je de filmsmaak op je duimpje kent én waardeert, de beste garantie biedt op succes.

Maar dan... 
Het door een goede kennis geadviseerde 'meesterwerk' bleek inderdaad, nu ja, indrukwekkend...
Je loopt de zaal uit, nog een beetje beduusd, of zelfs enigszins ontredderd.
Als de mensen maar niet zien dat je bepaald... aangeslagen bent.

Zelf ben ik na een indrukwekkende film bij voorkeur even alleen, om mijn indrukken te verwerken.
Misschien kan ik gewoon niet zo snel 'schakelen'.
Dus als een film veel indruk heeft gemaakt glip ik via de achterdeur onopvallend - vlug als eerste of juist traag, als laatste - de zaal uit.
Zo ga ik (oog)contact met onbekenden doelbewust uit de weg.
Maar dat kan ook wel weer jammer zijn.
Want juist over heftige en/of controversiële films is het zo goed - verhelderend, leerzaam, troostrijk - napraten...
Terwijl het vooraf vertellen van de plot - iets waaraan veel recensenten zich schuldig maken - de 'magie' uit de film haalt.

Over de onvermijdelijke subjectiviteit van ons oordeel

Als voorbeeld noem ik even de film 'Festen'.
Ook al omdat inmiddels 'iedereen' - dat wil zeggen: tout cultureel ontwikkeld Nederland - deze film kent.
Maar stel nou dat je vooraf - bijvoorbeeld dankzij een overijverige recensent - al op de hoogte bent van plot en/of thematiek?
Ter herinnering: respectievelijk verrassingsaanval tijdens familiesamenzijn in het bijzijn van vele deftige gasten en langdurig kindermisbruik, met succes in de doofpot gestopt.
Als je dat allemaal al weet is het grootste verrassingseffect - het belangrijkste in deze film toegepaste (stijl)middel - ook meteen weg!

Wat valt er verder te zeggen over 'Festen'?
Qua cameravoering is er beslist het een en ander op de film aan te merken.
In het begin word je er zelfs een beetje duizelig van. 
Dondert niet!
Technische virtuositeit is mooi, maar zeggingskracht is mooier. 
Inmiddels wordt Festen dan ook onbetwist beschouwd als een meesterwerk.

Maar the day after sta je op kantoor, bij de pantry, en raakt in gesprek met een collega die de film eveneens blijkt te hebben gezien. 
Zoals mij destijds overkwam.
Nog vol van de indrukken uit je enthousiast je bewondering:
'Geweldige film. Zó sterk hoe die Christian eindelijk zijn recht haalt... en al die hypocriete en zelfingenomen types dwíngt om mee te luisteren... als in een openbare rechtszaak... héérlijk!'
'Vond jíj dat goed?!', aldus mijn collega, die ik tot dat moment respecteerde als een intelligent en fijngevoelig mens, 'zoiets kun je toch niet máken? Al die mensen komen naar zo'n feest om een leuke avond te hebben, en dan gaat hij de avond voor ál die mensen verzieken! Nota bene vanwege een privé-kwestie die andere mensen hélemaal niets aan gaat! Ik zou WOEST zijn als ik daar te gast zou zijn...'

Ik was... verbijsterd.
Was ík dan gek?
Had ík het dan helemaal verkeerd gezien en begrepen?
Was een feestje voor een beperkte groep wel(op)gevoede en verwende(!) mensen werkelijk belangrijker dan het (eindelijk!) aan de kaak stellen van een... misdaad?
En dan: hoe had ik zó enorm kunnen genieten van Christians verrassingsaanval, terwijl iemand anders - nota bene iemand waarmee ik, zo'n beetje, bevriend was - deze tegelijkertijd (en met ogenschijnlijk even goede argumenten) zo vól overtuiging kon afkeuren?! 

Tot op de dag van vandaag ben ik er nog niet uit.
Al heb ik de film inmiddels vele malen gezien.
Voor mij blijft Christians actie een soort psychologisch ijkpunt, een houvast, een troostrijke en tot de verbeelding sprekende inspiratiebron. 
Als dingen je werkelijk diepgaand tegenstaan, als je stuit op hardnekkige misstanden of stuitende onrechtvaardigheid, kortom: op dingen die écht 'niet kunnen' en de gevestigde orde sluit er willens en wetens de ogen voor, schiet in de ontkenning, verzuimt je te helpen, laat je domweg... creperen?
Dan kun je áltijd nog doen zoals Christian...
Wie niet sterk is moet slim zijn!

Inmiddels heb ik met veel mensen over deze film (na)gepraat.
Zóveel dat ik mijn kennissen nu met gemak kan indelen in 'pro-Christian' - de geboren rebellen, anarchistische inslag, streng rechtvaardigheidsgevoel, maatschappijkritisch - en 'contra-Christian' - go with the flow, gevestigde orde (soms ondanks een decoratief links 'sausje'), leven en laten leven, 'samen met elkaar', oftewel: ieder voor zich en God voor ons allen....

Toegegeven: dit alles is een beetje kort door de bocht.
Want mijn collega was beslist een intelligente, gevoelige en kritische vent...
Dus ja, die twijfel blíjft.
En juist dáárom is Festen zo'n on-ge-loof-lijk goede film! 

Kortom: race en zíe (recensie)?!
Nee: qua filmkeuze moet iedereen vooral de eigen neus achterna lopen. 
Deze filmrubriek zal gaan over de nasleep van een bepaalde film.
Wat bleef er hangen?
Wat heeft de film met je gedaan? 
Waar blééf je maar over nadenken?
Soms blijf je met allemaal vragen zitten, of zou je die collega met die gekke mening wel eens goed onderbouwd van repliek willen dienen...
Rest (ons) een zág, kortom (recenzag...).

De beste stuurlui staan aan wal...

Helaas heeft oordelen wel iets onsympathieks.
Of een film nu geslaagd is of niet: de makers en de acteurs hebben hoe dan 'meer tijd in de onderneming gestoken' dan ik.
Dan komt er een (relatief) onbenul - anders gezegd: iemand die zelf nog nooit een film heeft gemaakt - en 'vindt' er iets van... tenenkrommend!

Wie, als leek, tóch zo nodig wil oordelen, is het aan de makers verplicht om tenmínste helder uiteen te zetten langs welke meetlat de film wordt gelegd. 
Helaas laten veel recensenten dit na.
Onwillekeurig sluipen er dus nogal eens  autoriteitsargumenten in de gezaghebbende filmrecensies: "naar mijn idee is het zo, en ik schrijf voor NRC/Volkskrant/Trouw.
Dit betekent dat ík mijn mening niet overal per se hoe te onderbouwen."
Dat is niet helemaal eerlijk, al is het maar omdat een negatieve recensie grote gevolgen kan hebben.

Gelukkig vertegenwoordig ik geen enkele vorm van (gevestigd) gezag. 
Vanwege mijn gebrek aan autoriteit ben ik dus veroordeeld tot een volstrekt transparante werkwijze.
En dat is maar goed ook! 
Dat betekent immers dat ik gewoon moet uitleggen waaróm ik tot een bepaald oordeel ben gekomen.
Oftewel: op grond van welke - tot op zekere hoogte concreet geformuleerde - uitgangspunten.

Langs welke meetlat?

Kortom: mijn voorkeur voor een bepaald soort film is onvermijdelijk subjectief.
Maar door deze voorkeur uiteen te rafelen in concrete punten en deze punten vervolgens consequent toe te passen transformeer ik een subjectief oordeel tot iets wat tenmínste te controleren is.
Omdat andere films langs dezelfde meetlat worden gelegd, gaat het bovendien oom een rechtvaardig oordeel, of de meetlat je nu bevalt of niet.

Als basis voor elke beschouwing zal ik een meetlat samenstellen met elf concrete kenmerken waaraan films die mij persoonlijk buitengewoon bevallen nogal eens lijken te voldoen.
Dit betekent dat de makers na eventuele lezing welgemoed hun r*t met mijn oordeel kunnen afvegen, om (bijvoorbeeld) achteloos op te merken: 'de literaire film? Ís dat iets?! Nóóit van gehoord!'.

Recenzág: zonder vooringenomenheid achteraf bepalen 'waar je staat', in relatie tot een bepaalde film.
Weloverwogen, en desnoods aan de de hand van een aantal duidelijk omschreven kwaliteitscriteria. 
Daarom - en om andere redenen - noem ik deze rubriek: glaasje NA de film.
Proost!